Bandelier National Monument 

Gội sương sớm đi tìm ảo ảnh ?  

   Bandelier được công nhận là công viên quốc gia từ năm 1916 do công trình của Dr. Edgar Lee Hewett, cách Santa Fe 48 dặm về hướng Tây Bắc, ghé vào Trạm hướng dẫn để hỏi thăm được chỉ dẫn cặn kẻ, đường nào đóng vì thời tiết, đường mòn nào dễ đi, nên trang bị cho mỗi người, tặng bản đồ để đến [ Một thói quen có từ những ngày tha bầy con dại đi khám phá: bản đồ. Cho mỗi chuyến đi, thằng anh hai có nhiệm vụ mở bản đồ ra, chấm các điểm và định hướng. Với kỹ thuật hiện đại bản đồ nằm trong điện thoại thông minh, nhưng khi ra ngoài các vùng phủ sóng thì nó đã không còn thông minh nữa, tốt nhất là có trong tay bản đồ. ] 

   Frijoles Canyon, cửa tò vò nhìn vào quá khứ từ 10,000 năm trước, khi tiền sử của giống người Pueblo còn là những thợ săn, sống hợp quần trên vùng đất bây giờ là New Mexico, Arizona, Colorado và Utah. những bộ lạc tiền sử sông trong khu vực cày cấy, đan dệt, nặn đất nung … Dấu vết tìm thấy trong những  hang động  nhà đá…

   33,750 acres, 70 dặm đường mòn, nhưng gần nhất và dễ đi chỉ cách trạm hướng dẫn có 400 yards. Con được mòn dài 1.2 dặm nầy là cánh cửa hé cho chúng ta hình dung lại đời sống của con người ngàn năm trước, khi các bộ lạc thiểu số hãy còn du mục, có khoảng 3000 điểm khám phá được có dấu vết con người vào các thời điểm khác nhau. Đến khoảng niên lịch 1200 thì các bộ lạc phát triển nhân số tăng, có những làng mạc đã đông đúc đến 40 đơn vị gia đình.  Khoảng thời gian sau 1500 niên lịch thì những bộ lạc trong khu vục bắt đầu định cư thành làng mạc dóc theo con sông Rio Grand.. Không có lịch sử ghi chép trước thời kỳ Spanish, nhưng truyền khẩu vẫn còn lưu truyền , người Poeblo của Cochiti, San Felipe, Santo Domingo, San Idefonso, Santa Clara và Zuni đều có chung một mối liên quan với Bandelier.

 Tyuony nằm trong thung lũng Frijoles là dấu vết của sinh hoạt người Poeblo,  chỉ cần trèo lên nửa dặm đường núi để thấy hang nhà đá đục trên cao [ trèo lên thang gỗ ]  vừa đủ cao để không phải cúi khom người,  chunh quanh là các bậc đá ngồi, chính giữa là hố lửa. [ Alcove House ; Ceremonial Cave ] 

  Đường mòn hơn dặm dọc theo thung lũng để lên ngọn thác của Frijoles hãy còn đầy tuyết phủ, thác nước phủ một lớp băng, vách đá thẳng đứng đầy màu sắc, khoáng thạch bao nhiêu nghìn năm trước, vậy đó mà trên lưng chừng núi, con đường mòn dẫn lên một thạch động khác , những người thách thức đang bò lên thang gỗ để hé nhìn lại quá khứ, em tôi cũng hùng hổ theo chân , hắn cũng lên được đến chân thang, một bên là sườn núi thăm thẳm, một thang gỗ ọp ẹp, gió luồn qua khe đá như tiếng hú thách thức, nhìn xuống các bô lão đang rối rít phẩy tay, em lặng lẽ trở lại, đoàn người nhẹ nhàng lui bước

    Qua cánh cửa tò vò chỉ cho chúng tôi nhìn thấy một gian trog cái tổ ong lịch sử…

Vũ Thị Thiên Thư